Theorie: Wat is stress en wat betekent het proces voor hsp

Wat is stress nu eigenlijk?

Wanneer we het hebben over stress, lijkt iedereen wel te weten wat er bedoeld wordt en lijkt het alsof iedereen er hetzelfde over nadenkt. En toch als je doorvraagt blijken dat mensen er toch heel anders over denken, het anders ervaren en beschrijven.

Er zijn namelijk meerdere aspecten aan stress te onderscheiden:

• Stressoren: situaties die spanning kunnen oproepen (en dat is voor iedereen weer anders);
• Stresservaring; de lichamelijke reactie op spannende, bedreigende of onbekende situaties (wat voel en ervaar je);
• Stressbeleving; het gevoel het niet meer aan te kunnen of niet alles meer onder controle te hebben.

Zo lijkt het alsof stress alleen maar negatief is. Maar stress is juist een reactie van je lichaam om iets tijdelijk te kunnen, wat je normaal niet lukt. Het helpt je op topprestaties te leveren en om je grenzen te verleggen (tijdelijk je draagkracht te vergroten).

Een zekere mate van stress is dus noodzakelijk om goed te presteren en zelfs om te innoveren, vooruitgang te boeken, tot meer zelfinzicht en ontwikkeling te komen. Dit omdat je stress nodig hebt om tot leren te komen (door verschillen te ontdekken), jezelf in leven te houden (door te reageren op gevaar) en om ongemak te verminderen (door energie-efficiënt te werken). En door een stressreactie in je lijf, kan je ook virussen etc. te lijf gaan. Je lichaam reageert namelijk hetzelfde op verschillende oorzaken (emotionele en mentale stress, chemische stress, fysieke stress) van stress.

Stress hoort dus gewoon bij het leven. Maar te veel stress verlaagt het prestatieniveau juist. Denk aan de comfortzone – groeizone – paniekzone. En stress kan een probleem worden, wanneer de stress te lang duurt. Ofwel chronisch aanwezig lijkt. Het is dus belangrijk om te weten waar jouw grenzen liggen en dat je aan kan voelen dat je lijf stress ervaart.

Wat er fysiek gebeurd bij stress, is dat je lichaam klaar gaat staan om te presteren. Of eigenlijk om te vechten, vluchten of bevriezen. Daarvoor zet je lichaam alle, niet voor overleving noodzakelijke functies op een laag pitje, zoals je spijsvertering (daarom zien we vaak spijverteringsproblemen en niet goede opname van stoffen bij chronische stress) en de doorbloeding naar de kleine haarvaartjes (dit gaat vooral naar je spieren) waardoor je koude handen en voeten kunt krijgen. Ook maakt je lichaam allemaal stofjes aan om te kunnen presteren zoals adrenaline en cortisol.

Bij een ongezonde stressreactie, het niet (op tijd) volgen van herstel, zorgt ervoor dat je lichaam niet tot rust komt. Je lijf blijft ‘aan staan’, in de vecht of vlucht stand of je lijf schakelt uit, de ‘bevries’ stand.

Deze reactie gaan zich op langere termijn fysiek, mentaal en emotioneel opbreken. 

Bij een gezonde stressreactie volgt er dus herstel. Op tijd en lang genoeg terugschakelen is van belang. De stressor gaat voorbij en je komt weer tot rust. Je lijf gaat herstelhormonen aanmaken, zoals DHEA, oxytocine, dopamine en serotonine. En je bent weer een (leer-)ervaring rijker.

Wat betekent dit proces nu voor hoogsensitiviteit.

Als hoogsensitief mens heb je een reactiever zenuwstelsel. Dit betekent dat je zenuwstelsel eerder reageert op omgevingsinvloeden en interne invloeden. Je ervaart daardoor eerder stress. Dit betekent weer dat jouw leerzone en paniekzone anders is, dan die van niet hoogsensitieve mensen. Niets mis mee, maar gewoon anders. En is het dus zaak om die zones van jou te leren kennen.

Als hoogsensitief mens staan dus je zintuigen meer open. Je brein laat meer prikkels door en deze worden ook nog eens diepgaander verwerkt. Alle omgevingsinvloeden worden opgeslurpt en verspreid en dit kost energie en voedingsstoffen. Onze hersenen gebruiken 20% – 30% van je totale energieverbruik in rust en daarmee verbruiken ze ook behoorlijk veel van je voedingsstoffen.

Je hersenen bestaan voornamelijk uit vetten, “maken” signaalstoffen uit eiwitten en “lopen” op glucose of ketonen. Hersenen hebben weinig opslagcapaciteit voor deze benzine. Een constante aanvoer van deze brandstof is daarom belangrijk, zonder te veel pieken of dalen (denk aan je suikerspiegel).

Als we nog even inzoomen op de neurotransmitters. Neurotransmitters heb je niet zomaar. Ze worden gemaakt in je lijf en als je lijf in balans is, worden ze aangemaakt naar jouw behoefte. Bijvoorbeeld serotonine, ook wel bekend als ons ‘feel good hormoon’. Serotonine komt in groten getale voor in de hersenen en darmen en heeft een belangrijke rol in onder andere de prikkeloverdracht en prikkelregulering. Je kan je voorstellen dat je serotonineniveaus meer belast worden op het moment dat jouw brein meer te verwerken heeft.

Om voldoende serotonine aan te maken, heeft je lichaam voldoende voedingsstoffen nodig en wel een specifiek aminozuur (eiwit) tryptofaan. Je lichaam kan tryptofaan weer omzetten in 5-htp (deze kan je bloed-hersenbarrière door) en vervolgens in serotonine. Daarvoor gebruikt je lichaam wel zuurstof, vitamine b3, b6, b11 (foliumzuur), b12, calcium, magnesium, zink en onder andere daglicht!

Op het moment dat je serotonineniveau laag is, hebben je hersenen het moeilijker om je prikkels goed te verwerken. En als deze prikkels blijven komen, weten zich even geen weg meer te vinden. Je raakt overprikkeld! Overprikkeling is voor je lichaam hetzelfde als stress!

Zelfzorg is dus erg belangrijk. Op tijd rust pakken, voldoende voedingsstoffen, goed zorgen voor je lijf en darmen zorgen ervoor dat je prikkelverwerking in je hersenen soepel kan blijven lopen.

Kijk eens naar de volgende onderwerpen:

• Hoe voel je aankomen dat je stressniveau oploopt.
• Hoe zorg je ervoor dat je op tijd terugschakelt.
• Kan je iets met je voeding. Hoe zorg je ervoor dat je lijf en brein voldoende voedingsstoffen binnenkrijgt om soepel te werken en welke voedingsmiddelen zouden voor extra stress/energielek kunnen zorgen.
• Hoe kan beweging en een goede ademhaling je helpen om meer energie te krijgen en rust te ervaren.

Zie hiervoor ook de oefeningen in de module coaching burn-out hoofdstuk stress.